ลีซอ

                ลีซู หมายถึง ผู้ใฝ่รู้แห่งชีวิต เดิมอาศัยอยู่ที่ต้นแม่น้ำสาละวิน และแม่น้ำโขงทางตอนเหนือของ ธิเบต และทางตะวันตกเฉียงเหนือ ของมณฑลยูนาน ประเทศจีน และเมื่อประมาณปี พ.ศ. 2464 ถูกกดดันทางการเมือง การปกครอง และขาดแคลนที่ดินทำกินในพม่า ชาวลีซูจึงได้อพยพเข้ามาในประเทศไทย ทางจังหวัดเชียงราย และกระจายไปตามจังหวัด อาศัยอยู่ใน จังหวัดเชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน ตาก เพชรบูรณ์ กำแพงเพชร ลำปาง สุโขทัย พะเยา และแพร่ นิยมตั้งบ้านเรือนอยู่ที่สูงซึ่งเหมาะแก่การปลูกฝิ่น เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่มีความเชื่อมั่นในตัวเองสูง รักความอิสระ การตั้งชื่อชาวลีซอ เช่น ถ้าเป็นผู้หญิง ลงท้ายว่า “ ม่า ” ขึ้นต้นว่า “ อา ” ใช้นำหน้าได้ทั้งผู้หญิง ผู้ชาย เด็กและผู้ใหญ่ ชื้อของผู้หญิงชาวลีซอ เช่น อารุม่า อาเรม่า อาซือม่า อามิม่า อาบ่าม่า อาจุ่ยม่า ฯลฯ สำหรับชื่อของผู้ชาย คำลงท้ายไม่ตรงกัน เช่น อาลอยแป๋ อาไฉ่โป๊ะ อาซือผ่า อาเป๋เจ อาซะพะ อาเรพะ อาซ่าโรพะ และ ผู้หญิงชาวลีซอแทบทุกคน มีบุตรมาก บางคนมีบุตรถึง ๑๒ คน แต่บุตรเหล่านี้มีชีวิตรอดอยู่ได้เพียง ๔ - ๕ คนเท่านั้นการเลี้ยงบุตรของเขาทำกันอย่างง่าย ๆ เมื่อเด็กร้องเนื่องจากเหตุใดก็ตาม เขาจะเอานมให้บุตรกิน เวลาเด็กยังอ่อนอยู่ก็นำเด็กไปไร่ด้วย โดยเอาสะพายไว้ข้างหลัง เด็กโตมีอายุ ๒ ขวบขึ้นไปจึงหย่านม ปล่อยอยู่บ้านกับพวกเด็ก ๆ เพื่อนบ้านข้างเคียงตามลำพัง เล่นกันไปตามประสาของเด็กด้วยการถือหน้าไม้ยิงตอไม้หรือดินบ้าง เล่นกาจับหลักหรือเศษไม้บนลานดิน โดยมีคนชราสูงอายุในบ้านนอนสูบฝิ่นอย่างสบายใจ 
        ประเพณีที่น่าสนใจ เช่น การปลูกบ้านใหม่ของ ชาวลีซอนาน ๆ มีครั้งหนึ่ง ในกรณี เช่น บุตรชายมีภรรยาต้องการแยกครัวเรือนอยู่ต่างหาก ก็ไปตัดไม้เสามาเตรียมไว้ ๑๑ หรือ ๑๒ ต้น นอกนั้นเป็นไม้ไผ่ ไม้ซาง เก็บใบก้อ หรือหญ้าคารวมเอาไว้ แจ้งให้ชาวบ้านมาช่วยกันปลูกสร้างบ้าน บางทีเครื่องมือทำบ้านเรือนเหล่านี้ทั้งหมดไม่ต้องหามา ขอร้องให้ชาวบ้านนำเอามาจากป่าคนละไม้ละมือ เมือเครื่องเรือนครบปลูกสร้างได้แล้วก็ไปเชิญหมอผีประจำหมู่บ้านมาปรึกษาหา ฤกษ์งามยามดี โดยเสียค่าธรรมเนียมด้วยเงินจำนวนเล็กน้อย หรือไม่ก็ให้ฝิ่นไปสูบ ให้หมู ไก่ ไปรับประทาน กำหนดวันแล้วจึงแจ้งให้ชาวบ้านทราบให้มาช่วยกันทำบ้าน ครั้นถึงวันปูลกสร้าง ชาวบ้านทั้งหญิงชายหยุดงานการไปไร่ มาช่วยการปูลกสร้างบ้านทั้งหมด ช่วยกันคนละไม้ละมือบ้านบางหลังเสร็จในชั่วระยะเวลาเพียงวันหรือสองวัน การปลูกบ้านไม่ใช้ตะปูเลยแม้แต่เล่มเดียว ไม่ต้องเสียค่าจ้างรางวัลให้แก่ชาวบ้าน แต่เจ้าของบ้านต้องต้มกลั่นสุรา ฆ่าหมูตัวใหญ่ ๑ หรือ ๒ ตัว ทำอาหารมาเลี้ยงแก่บรรดาผู้ที่ไปช่วยปลูกสร้างบ้านเมื่อเสร็จเรียบร้อยแล้ว จึงทำแท่นบูชาปิดกระดาษเงินกระดาษทอง ทำพิธีเชื้อเชิญผีบ้านหรือดวงวิญญาณบรรพบุรุษมาประทับให้ความดูแลคุ้มครอง ครอบครัวของตน ด้วยการกระทำพิธีฆ่าหมู ฆ่าไก่ นำมาเป็นเครื่องเซ่นสังเวยแก่ผีบ้าน พร้อมด้วยสุรา 1 ขวด ถ้วยสุรา 1 ชุด หลังจากเสร็จพิธีเซ่นผีบ้านแล้วก็นำเอามาเลี้ยงระหว่างบรรดาชาวบ้านที่ช่วย งาน การขึ้นบ้านให้มีการเป่าแคน ดีดเครื่องดนตรีซึบึ เต้นรำ ร้องเพลง หยอกล้อ กันอย่างสนุกสนาน  การเลี้ยงผีหลวง ชาวลีซอเชื่อว่ามีผีหลวง อยู่ทุกหมู่บ้าน ทำนองผีประจำเมือง ผีหลวงมีหน้าที่ดูแลให้ความคุ้มครองป้องกันภัยต่างๆ แก่บรรดาชาวบ้าน การเลี้ยงผีหลวงต้องแล้วแต่เหตุการณ์ เช่น เกิดมีการเจ็บป่วย หรือเป็นโรคชนิดหนึ่งชนิดใด แทบทุกหลังคาเรือนก็นัดประชุมระหว่างหัวหน้าครอบครัว ทั้งนี้โดยมากมักจะเข้าใจว่าเกิดอาเพศขึ้น เช่น ชาวลีซอในหมู่บ้านคนใดคนหนึ่งไปทำให้ผีหลวงไม่พอใจ จึงบันดาลให้ชาวบ้านต้องประสบเคราะห์ร้าย มีอาการเป็นไปต่างๆ สมควรทำพิธีเลี้ยงผีหลวง เมื่อตกลงกันแล้วก็รวบรวมเงินจากหัวหน้าแต่ละครอบครัว คนละเล็กละน้อยให้ได้เงินพอดีกับราคาของหมูตัวใหญ่ที่สุด ๑ ตัว โดยจัดหาบังคับซื้อในหมู่บ้านนั้น และเกณฑ์ให้ทุกหลังคาบ้านฆ่าไก่ ๑ ตัว สุรา ๑ ขวด เมื่อฆ่าต้มเสร็จแล้วก็นำเครื่องเซ่นไปถวายให้แก่ผีหมู่บ้านหรือผีหลวง ทำพิธีคล้ายกับการเซ่นผีป่า คือปักไม้เล็กๆ ทำแท่นบูชา มีธงทิวหางว่าวห้อยลงมา อัญเชิญผีหลวงลงมารับเครื่องสังเวยโดยหัวหน้าครอบครัว ทุกคนนั่งยองๆ พนมมือถือธูปไม้เหนือศีรษะ หมอผีกล่าวคำอัญเชิญและวิงวอนขอให้ผีหลวงบันดาลให้พวกเขาอยู่สุขสบายพ้นจาก โรคภัยไข้เจ็บ และเอากระดาษเงินกระดาษทองหรือกระดาษสาปิดที่แท่นบูชา เมื่อทำพิธีเสร็จแล้วก็นำเอาเครื่องเซ่นสังเวยกลับมายังบ้านหัวหน้าเพื่อทำ อาหารเลี้ยงกัน